Elke toerist kent het cliché: heb je een leuke excursie geboekt, beland je in een pottenbakkerij of tapijtshop waarvan de eigenaar de neef van je taxichauffeur blijkt te zijn. Maar wie de moeite neemt om even te luisteren, hoort naast een verkooppraatje ook mooie verhalen over ondernemende, mondige vrouwen en uitstervende ambachten. “Ze worden liever Tiktokker en Youtuber dan weefster.”
Tekst en foto’s: Nico van Dijk
Toeristenfuik of bron van mooie verhalen?
In Cappadocië in Centraal-Turkije weven meisjes en vrouwen al vele honderden jaren tapijten. Wie iets wel leren over de cultuur van dit bijzondere deel van Turkije, kan dan ook niet om bezoek aan een tapijtweverij heen. Nu is het heel makkelijk om zo’n uitstapje naar een tapijtweverij of pottenbakkerij te beschouwen als een toeristenfuik: je krijgt een rondleiding, belandt ‘toevallig’ in de showroom, krijgt daar ‘spontaan’ een glas Turkse thee of koffie aangeboden en voordat je het door hebt, ben je in onderhandeling over de aankoop van een kleed dat bij thuiskomst toch net niet goed bij je interieur blijkt te passen.
Maar met die voorstelling van zaken zouden we de inwoners van Cappadocië tekort doen. Want achter de tapijtweverij en de pottenbakkerij blijken mooie verhalen schuil te gaan over eeuwenoude tradities en moderne economische uitdagingen.
Uit tapijten spreekt de persoonlijkheid van de maakster
Eeuwenlang leerden Cappadocische meisjes vanaf een jaar of dertien van hun oma de grondbeginselen van het tapijt weven. Dat begon met een bloem en allengs volgden ingewikkelder patronen. Die tapijten waren niet bedoeld voor de verkoop, integendeel. Ze waren onderdeel van de huwelijksuitzet van de maakster. Omdat vrouwen destijds geacht werden niet te veel te praten, konden ze zich uiten via de patronen in de tapijten, vertelt Nejdet Vatansever, manager van tapijtgroothandel en -shop Nomadik Art in Avanos, een van de belangrijkste toeristische plaatsen in Cappadocië. Uit de tapijten sprak haar persoonlijkheid . “Als je de kennis hebt, kun je de tapijten horen spreken. En het mooie van kunst is dat het je hart raakt.”
Toen eind 20e eeuw het platteland ontvolkt dreigde te raken door de trek naar de stad, besloot de toenmalige Turkse regering families op het platteland gratis weefgetouwen ter beschikking te stellen, zodat ze via de verkoop van tapijten een aanvullend inkomen konden genereren. Nog steeds is het weven van tapijten een vrouwenaangelegenheid, al is het zeker geen voltijds baan. Alleen op de stille momenten, als er op het land even wat minder te doen is, werken de vrouwen nog aan de tapijten.
Meisjes beginnen eerst met wollen tapijten die een wat dikkere draad hebben. Over een vierkante meter tapijt doen ze ongeveer 3 weken. Daarna gaan ze werken met fijnere katoendraden. Dan kost het gemiddeld 2 maanden om een tapijt van 1 vierkante meter te knopen.
Na 8 jaar volgt de ‘eredivisie’ van het tapijt knopen: werken met zijden draden. Die zijn dunner, maar blijven mooi wit, terwijl wollen draden na verloop van tijd groezelig kunnen worden. Het kost maar liefst vijf maanden werk om 1 vierkante meter van een met zijde geweven tapijt te maken. Vandaar dat de kleinere, zijden tapijten duurder zijn dan grote wollen tapijten. Zijdeweefsters mogen ook als enigen hun naam in het door hen geweven tapijt zetten. Slechts drie procent van de weefsters schopt het tot zijdeweefster, vertelt manager Vatansever, terwijl de vrouwen onverstoorbaar doorknopen.
Boven elk weefgetouw hangen een voorbeeld van het tapijt, waar de vrouwen op dat moment mee bezig zijn, maar daar kijken ze eigenlijk nauwelijks naar. “Vergelijk het met muziek instuderen van Bach of Mozart”, zegt Vatansever. “Het is een kwestie van oefenen, zodat je het in je vingers krijgt.”
Turkse tapijtproductie onder druk
Het eeuwenoude ambacht van tapijt knopen staat echter aan alle kanten onder druk. Fabriekstapijten worden in Turkije niet meer gemaakt, want die zijn te duur in vergelijking met tapijten uit Afghanistan en Iran. Ook het aanbod aan handgeknoopte tapijten droogt op. Vatansever, wiens bedrijf zich 30 jaar geleden vanuit Istanbul als groothandel en inkoper in Cappadocië vestigde, heeft nu nog zo’n 1400 meisjes en vrouwen in de regio die voor hem werken. Maar voor hen is het tapijt weven een bijbaan, die ze alleen uitoefenen als ze geld nodig hebben.
Liever Tiktokker of Youtuber dan weefster
Het wordt ook steeds moeilijker om jonge aanwas aan weefsters te vinden. “Ze worden liever Youtuber of Tiktokker”, zegt de manager een tikje mismoedig. Het is ook geen beroep waar je carrière mee kunt maken. Hij vreest dan ook dat het vak op termijn zal uitsterven, te beginnen met de zijdeweefsters. Zijden tapijten zijn immers duurder, waardoor de vraag minder is. Keerzijde is dan wel dat Turkse zijden tapijten schaarser worden, wat weer de aandacht van verzamelaars kan trekken, en de prijs kan opdrijven.”
Bovendien verstedelijkt het platteland inmiddels ook en in een appartement kun je nu eenmaal geen ruimtevretend weefgetouw kwijt. “Dit is typisch een ambacht van de dorpen.”
Vrouwen worden steeds mondiger
Wat ook verandert: de onderhandelingspositie van vrouwen is veel sterker geworden. “Dertig jaar geleden vertelden wij de vrouwen wat ze voor een tapijt kregen. Nu vertellen zij ons wat ze er voor willen hebben.” Als we de manager mogen geloven, krijgen vrouwen ongeveer 30 procent van de verkoopprijs.
Zijn bedrijf heeft er bewust voor gekozen de vrouwen naar eigen zeggen altijd goed te betalen. “Elke vrouw heeft drie tapijten meer in huis dan ze nodig heeft, dus in slechte tijden verkopen ze er eentje”, vertelt Vantsever tijdens de verkoopdemonstratie die inmiddels begonnen is. “Doordat wij in slechte tijden meer betaalden dan anderen, kregen we meer en betere tapijten geleverd. En zo krijgen we ook tapijten die nooit voor de verkoop bestemd zijn geweest, zoals het gebedskleed van opa.”
Met de introductie van nieuwe producten hoopt de tapijtgroothandel de concurrentie voor te blijven en nieuwe markten aan te boren. Zo experimenteert het bedrijf nu met tapijten die er uit zien alsof het om een fotoprint of een puzzel gaat. Ook koopt Vatansever oude tapijten op, die omgewerkt als patchwork veel in Nederland en Scandinavië verkocht worden.
Eeuwenoud familiebedrijf
Heel anders gaat het er aan toe bij de buren, de pottenbakkerij Kapadokya Seramik. In dit familiebedrijf, waar 37 leden van de familie Özderin werken, wordt al 200 jaar aardewerk gemaakt Hier worden tradities van aardewerk maken van vader op zoon doorgegeven. Moeders leren het fijne beschilderen van aardewerk aan hun dochters en kleindochters. Elk familielid heeft z’n eigen specialiteit.
Voor de ontwerpen en patronen grijpen de Özderins terug op oude tradities die terug gaan tot het Ottomaanse Rijk uit de vijftiende eeuw en de tijd van de Hethieten, een volk dat hier rond 1700 voor Christus neerstreek. Zij inspireren de ontwerpers met hun patronen van dieren, maar ook decoraties met tulpen, immers afkomstig uit Turkije, ontbreken niet. Veel ontwerpen, zoals een bloemrijke familieboom of opeenvolgende ringen rond een hart in het midden, staan symbool voor familiegeluk of opeenvolgende generaties.
Aardewerken kaftans
Ook hier wordt je na een demonstratie, waarbij bezoekers zelf ook een potje mogen maken, met zachte hand naar de winkel geleid. Het aanbod aan aardewerk in de showroom is werkelijk gigantisch. Van simpele theekopjes van rode, ijzerhoudende klei uit de Rode Rivier, tot gigantische wijnschenkers, enorme schalen en zelfs ‘glow in the dark-aardewerk’. Pronkstuk zijn de schitterende kaftans: vazen in de vorm van de traditionele kledij van de Ottomanen. De prijzen variëren van een paar euro tot meer dan 15.000 euro. Breekbestendig inpakken is inbegrepen. Kijke, kijke nie kope, mag ook.
Lees ook:
Bekijk aanbiedingen voor rondreizen door Cappadocië bij TUI, Corendon, Stip Reizen en Sawadee.
Of combineer een rondreis door Cappadocië met een all inclusive vakantie in Turkije.
Kijk voor meer informatie over reizen en vakanties naar Turkije op de site van het Turks Verkeersbureau.